Học Tiếng Anh Để Mở Rộng Tri Thức

Nguồn bài viết

Trung Hà - Youtube Đàn Ông Học

https://www.youtube.com/watch?v=qdxVsQirTK4

Các tag

phát triển bản thân; kỹ năng mềm; tâm lý học; học tiếng Anh; ngoại ngữ; giao tiếp; tự học; phương pháp học tập; IELTS; ngữ pháp; từ vựng; mở rộng tri thức; học qua phim; tư duy; hiệu quả.

Tóm tắt các bài học quan trọng

• Phân biệt mục đích học: Học để thi (như ở Việt Nam) giúp xây dựng nền tảng ngữ pháp vững chắc nhưng kiến thức có thể hàn lâm, xa rời thực tế. Học để giao tiếp (như các khóa dự bị ở nước ngoài) giúp tăng sự tự tin nhưng có thể bỏ qua sự chính xác.

• Mục đích quan trọng nhất là mở rộng tri thức: Biết tiếng Anh giúp bạn tiếp cận một kho tàng tài nguyên miễn phí, chất lượng cao và cực kỳ phong phú trên Internet (khóa học, video, bài viết) mà tiếng Việt không thể sánh bằng.

• Bản chất của việc học ngôn ngữ là sự va chạm và sử dụng liên tục: Giống như một đứa trẻ học tiếng mẹ đẻ, bạn cần "đắm mình" trong môi trường tiếng Anh. Việc học ngắt quãng là lý do chính khiến chúng ta học trước quên sau.

• Học từ vựng và ngữ pháp qua ngữ cảnh thực tế: Thay vì học thuộc lòng từ điển, hãy học từ mới qua phim ảnh, sách báo. Ghi chép lại cả câu hoặc tình huống sử dụng từ đó sẽ giúp bạn nhớ lâu và dùng đúng hơn.

• Tập thói quen suy nghĩ bằng tiếng Anh: Hãy cố gắng diễn đạt những suy nghĩ hàng ngày của mình bằng tiếng Anh. Điều này giúp rèn luyện phản xạ tự nhiên, biến ngôn ngữ thành một phần của tiềm thức thay vì phải dịch từ Việt sang Anh trong đầu.

Tóm tắt các câu hỏi mở để suy nghĩ, phát triển thêm

• Mục đích chính của bạn khi học tiếng Anh là gì? Bạn có đang cân bằng giữa việc học hàn lâm để thi và học thực tế để sử dụng trong cuộc sống không?

• Ngoài sách giáo khoa, bạn đã từng sử dụng những nguồn tài nguyên tiếng Anh (YouTube, blog, khóa học online) nào để học một kỹ năng mới chưa? Trải nghiệm đó khác gì so với học bằng tiếng Việt?

• Phương pháp học tiếng Anh hiện tại của bạn là gì? Bạn có thường xuyên "đắm mình" vào ngôn ngữ qua phim ảnh, âm nhạc hay bạn chủ yếu học theo kiểu ghi chép từ vựng rời rạc?

• Bạn đã bao giờ thử tập "suy nghĩ bằng tiếng Anh" trong cuộc sống hàng ngày chưa? Khó khăn lớn nhất bạn gặp phải khi làm điều đó là gì?

• Làm thế nào bạn có thể tích hợp việc tiếp xúc với tiếng Anh vào thói quen hàng ngày của mình một cách tự nhiên nhất mà không cảm thấy áp lực như đang "học"?

Nội dung gốc của bài viết

Nếu bạn còn đang ngồi trên ghế nhà trường thì tiếng Anh là bắt buộc phải học để còn thi lên cấp. Nếu bạn đã ra trường thì rất nhiều nơi ngày nay cần tiếng Anh như một tiêu chí ứng tuyển. Và đa số mọi người khi nghe thấy ai đó nói "tao học tiếng Anh đây" thì đều nghĩ tới một trong hai lý do trên. Thế còn lý do nào khác để việc học tiếng Anh trở thành việc "nên làm" thay vì việc "phải làm" không? Nhất là trong cuộc sống Việt Nam? Chúng ta cũng bắt đầu với nó trong Vlog này nhé!

Để nói về học tiếng Anh thì chúng ta cần chia nó ra làm hai mục đích: học để thi và học để giao tiếp. Và mục đích khác nhau thì sẽ dẫn tới cách học khác nhau. Mình sẽ nói về học để thi trước nhé.

Khi có thể là để thi lên cấp 3, thi vào đại học, IELTS hay các chứng chỉ tiếng Anh khác. Lợi ích của việc học tiếng Anh để thi cấp 3 và đại học của Việt Nam là bạn sẽ có một ngữ pháp nền tảng rất chắc chắn. Bạn sẽ được giải thích cặn kẽ từ này thuộc loại gì, có tác dụng gì, từ nào phải đứng trước từ nào, cấu trúc câu nào có tên là gì, dùng để làm gì, vân vân và vân vân. Có kiến thức cơ bản như vậy, sau này mà không muốn học những cấu trúc cao siêu hơn thì cũng dễ dàng tiếp thu hơn. Bật mí luôn là ngay kể cả người nước ngoài nhiều khi viết cũng không đúng ngữ pháp bằng người học tiếng Anh bản địa đâu. Nhưng khi nói thì họ lại vẫn đúng ngữ pháp một cách tự nhiên vì đó là tiếng mẹ đẻ của họ rồi.

Nhưng nhấn mạnh lại là lợi ích về mặt ngữ pháp đó chỉ có được khi học tiếng Anh ở Việt Nam nhé. Nếu các bạn xác định đi du học khi chưa đạt đủ điều kiện tiếng Anh đầu vào của khóa học thì các bạn sẽ được học một khóa tiếng Anh gọi là chuyên ngành của trường rồi mới chính thức vào khóa học. Ở những khóa tiếng Anh kiểu như vậy, ít nhất là bên Úc nơi mình đang sinh sống, họ không tập trung dạy bạn tiếng Anh từ đầu. Họ không quan tâm việc bạn nói sai ngữ pháp hay phát âm khó nghe, mà chủ yếu dạy bạn học thứ tiếng Anh "bồi", xếp bạn chung lớp với các bạn từ các nước khác cũng kém tiếng Anh như bạn để tăng sự tự tin và dạy bạn làm quen với những kênh thông tin của trường để khi chính thức bạn bước vào khóa học thì bạn biết sử dụng chúng một cách hiệu quả.

Mặc dù họ có chấm điểm ngữ pháp khi bạn làm bài thi cuối kì hay tiểu luận, nhưng ngoài những lúc đó ra thì miễn sao bạn nói họ hiểu, họ nói bạn hiểu là coi như bạn hoàn thành khóa tiếng Anh đó. Điều này tạo ra những thói quen sử dụng tiếng Anh không tốt và không đúng. Vì vậy đừng trông chờ quá nhiều ở những khóa học như vậy, nếu muốn có nền tảng tiếng Anh tốt thì hãy học tiếng Anh ở Việt Nam.

Quay trở lại với việc học tiếng Anh để thi ở bậc phổ thông, vì nó là kiến thức nền tảng nên nó cũng khá căn bản. Từ vựng căn bản, cấu trúc cũng căn bản, nên nếu bảo là sử dụng nó trong giao tiếp thì cũng chỉ được 50-60% hiệu quả, mà dùng để thi lấy chứng chỉ thì cũng được tầm 40 đến 50%. Đương nhiên tùy thuộc vào việc bạn nhớ được bao nhiêu. Nhưng nếu chỉ có tiếng Anh học từ các bậc phổ thông thì khi nói chuyện với người nước ngoài nhiều khi bạn vẫn sẽ phải đoán xem họ nói gì thay vì thực sự hiểu. Và bạn cũng sẽ phải học thêm nhiều cấu trúc và từ vựng mới khi đi thi lấy chứng chỉ. Dù khả năng ứng dụng không được 100% nhưng tiếng Anh nền tảng này lại là bước không thể không có để có thể giỏi tiếng Anh. Giỏi theo cả nghĩa đi thi hay nghĩa sử dụng trong cuộc sống hàng ngày đều đúng. Vì vậy nếu bạn vẫn đang phải học tiếng Anh phổ thông thì cố mà học cho tốt nhé.

Tiếp theo là tiếng Anh để thi lấy chứng chỉ. Tiếng Anh để thi lấy chứng chỉ hay thi học sinh giỏi hay cả thi đại học dù dạng thi khác nhau nhưng cũng cùng có một điểm chung mà nhiều người ở nước ngoài lâu năm đều đồng ý, đó là rất hàn lâm so với thực tế sử dụng. Hàn lâm cả trong cấu trúc ngữ pháp lẫn trong từ vựng. Có rất nhiều từ vựng và ngữ pháp trong các kì thi đó hiếm khi được sử dụng trong đời sống hàng ngày. Điều này thì cũng hợp lý thôi vì nó cũng giống như việc bạn sẽ không dùng văn phong khi làm bài kiểm tra Văn để nói chuyện với bạn bè.

Và tuy nhiên, điều hợp lý này lại dẫn tới một cú sốc lớn về mặt ngôn ngữ khi những bạn vốn rất tự tin vào khả năng tiếng Anh nhờ điểm thi tiếng Anh cao chót vót phải ứng dụng nó trong thực tế. Khi mình còn là sinh viên ở Melbourne thì mình đã gặp rất nhiều bạn du học sinh Việt Nam qua đây với IELTS 7.5 - 9/7.5. Đây là những điểm số khá ấn tượng và ai cũng nghĩ rằng những bạn giỏi như vậy thì sẽ học hành được trơn tru nơi xứ người. Nhưng không, rất nhiều bạn vì mải tập trung học những kiến thức quá hàn lâm nên khi tới giảng đường của một nước nói tiếng Anh thì họ lại không thể hiểu được giáo sư nói gì. Các bạn đã quá quen thuộc với việc nghe những audio có chất lượng hoàn hảo, tròn vành rõ chữ, không có tạp âm khi luyện thi IELTS, để rồi khi giao tiếp thực tế phải nghe những luyến âm, những nuốt chữ, những từ hay cụm từ thông thường, những từ nóng cơ bản, các bạn lại không nghe được.

Chúng ta dùng tiếng Việt, khi nói chuẩn thì chúng ta nói "Đi đâu đấy?" hay "Cháu chào bác", chỉ trong khi nói thực tế thì chúng ta lại phát âm thành "Đâu ấy?" hay "Cháu chào bác". Nếu không phải là người được tiếp xúc thường xuyên với ngôn ngữ trong thực tế cuộc sống như vậy thì việc không hiểu được mấy câu như "Đâu ấy?" và "Cháu chào bác" là điều dễ hiểu. Chưa kể cả khi ra nước ngoài các bạn ấy phải nghe không chỉ giọng tiếng Anh của người bản xứ mà trong cuộc sống phải nghe cả những giọng tiếng Anh của người Trung, người Ấn và đủ những người khác từ các nước khác. Và những giọng tiếng Anh đó còn khó nghe hơn nữa.

Ngoài vấn đề về accent thì các bạn, những người bị cuốn quá sâu vào việc sử dụng những từ cao siêu khi thi chứng chỉ, còn gặp vấn đề trong việc sử dụng từ ngữ. Mặc dù IELTS không bắt buộc bạn phải sử dụng từ cao siêu, từ khó nhưng với tâm lý "từ càng khó thì càng giỏi", "bài càng hay, nói nghe càng sang chảnh", rất nhiều giáo viên luyện thi ở Việt Nam đã nhét vào đầu người học một danh sách những từ cao siêu tới mức gần như không sử dụng trong thực tế. Do chỉ tập trung vào học những từ hàn lâm như vậy, khi nói chuyện với người bản xứ, họ hay dùng những từ quá phức tạp so với ngữ cảnh nói chuyện, khiến cho người nghe dù hiểu nhưng lại có cảm giác bạn đang cố tỏ ra mình ở một đẳng cấp thượng đẳng. Ví dụ thay vì nói "think" hay "believe" bạn lại dùng từ "postulate" khi nói chuyện. Dù cùng nghĩa nhưng từ "postulate" hay được dùng trong văn viết, nhất là những bài viết mang tính nghiêm túc như báo chí hay tiểu thuyết, hơn là trong văn nói.

Nãy giờ mình đã nói về tính ứng dụng của việc học để thi, thì ứng dụng của việc học để giao tiếp thì sao? Đương nhiên là học để dùng thì sẽ có ứng dụng tốt hơn trong việc giao tiếp so với khi đi thi rồi. Khi nói thì bạn sẽ biết dùng những từ hay cụm từ, mẫu câu và những thành ngữ một cách tự nhiên hơn. Khả năng nghe tốt hơn vì bạn đã quen thuộc với lời nói bình thường của người bản xứ. Ngược lại, một người giao tiếp tốt chưa chắc đã thi chứng chỉ tiếng Anh với điểm cao. Và giờ đây bạn lại phải bó hẹp những gì bạn biết vào những khuôn khổ nhất định với mức độ khó cao hơn.

Tựu chung lại chỉ có thể nói học để thi là học chuyên sâu trong phạm vi hạn hẹp, còn học để giao tiếp thì phạm vi từ vựng rộng hơn nhưng lại không hàn lâm bằng.

Câu hỏi được đặt ra là ngoài thi và giao tiếp ra thì học tiếng Anh còn có ứng dụng nào không? Giả sử bạn đã vừa ra trường, công việc mới không đòi hỏi tiếng Anh và môi trường làm việc cũng không cần phải sử dụng tiếng Anh. Vậy thì bạn có cần phải biết tiếng Anh nữa không? Câu trả lời ở đây là có, nếu bạn là một người luôn muốn phát triển bản thân.

Tiếng Anh giúp bạn mở rộng chân trời tri thức của mình... miễn phí. Ngày nay trên mạng Internet có rất nhiều các khóa học online trên các website, trên YouTube dạy cho bạn gần như tất cả mọi thứ. Mình lại phải nhấn mạnh lại: miễn phí. Từ nấu ăn, chơi guitar, lập trình, kỹ thuật chơi cầu lông, vá lốp xe, sửa xe... vân vân và vân vân, tất cả đều được chia sẻ trên mạng bằng tiếng Anh. Đã nói nhưng cái đó thì cũng đầy người Việt Nam dạy trên mạng, sao lại cứ phải biết tiếng Anh?

Lý do chính là bởi vì lượng tài nguyên bằng tiếng Anh được chia sẻ trên mạng dồi dào hơn rất nhiều so với tài nguyên bằng tiếng Việt. Vì vậy bạn có nhiều sự lựa chọn hơn. Thầy nào hay cô nào dạy khó hiểu thì mình có thể tìm người khác chỉ với vài cú click chuột. Ngoài ra thì ở nước ngoài, họ thương mại hóa nhiều lại được giá cao, nhất là khi kiếm tiền từ YouTube. Như vậy về mặt nội dung thì họ luôn phải đầu tư rất nhiều, cập nhật rất nhiều và chuyên nghiệp hơn để thu hút nhiều người theo dõi. Điều đó giúp cho những người dùng miễn phí chúng ta được hưởng lợi.

Lý do phụ của việc nên sử dụng tài nguyên tiếng Anh là bởi khả năng rất cao là có nhiều thuật ngữ chuyên môn ở lĩnh vực bạn muốn học bắt nguồn từ tiếng Anh. Ví dụ dễ thấy nhất là ngôn ngữ lập trình web thông dụng nhất thế giới, JavaScript, có phát minh đến từ nước Mỹ. Trong các tài liệu dạy học JavaScript bằng tiếng Việt thì rất nhiều tài liệu dạy rằng để tạo một biến số bạn bắt đầu bằng var. Nếu bạn không biết tiếng Anh thì bạn có lẽ sẽ buộc phải học thuộc một cách máy móc rằng tạo biến thì phải viết var. Nhưng nếu bạn biết tiếng Anh thì bạn biết trong tiếng Anh có từ "variable", tiếng Việt danh từ là "biến số". Động từ là "vary" tức là "làm cho thay đổi". Vậy var là viết tắt của "variable", có nghĩa chứ không phải ngẫu nhiên chọn ra làm "khai báo biến số". Biết là như vậy thì sau này khi bạn cần tạo biến, chỉ cần nhớ xem tiếng Anh của "biến" là gì và sẽ nhớ ra từ "variable", và từ đó bạn biết viết var.

Đó là chưa kể có rất nhiều sách ở Việt Nam hiện nay, nhất là sách học thuật, đều được dịch từ tiếng Anh. Vấn đề ở chỗ văn phong tiếng Anh ngắn gọn hơn tiếng Việt. Có những từ trong tiếng Anh nếu dịch đầy đủ và đúng nghĩa phải dùng cả một câu tiếng Việt rất là dài, chứ không có từ tiếng Việt tương xứng. Vậy là khi các nhà dịch giả muốn làm cho bản dịch cũng ngắn gọn như bản gốc, buộc phải nghĩ ra từ tiếng Việt mới hầu như chưa ai nghe tới. Nhiều người còn muốn bám sát bản gốc tới nỗi giữ nguyên cấu trúc ngữ pháp của tiếng Anh khi dịch, gây khó khăn cho việc đọc hiểu của độc giả bởi cấu trúc ngữ pháp tiếng Việt khác với tiếng Anh.

Đó là về mặt tri thức, còn mặt tâm hồn thì sao? Chắc hẳn có không ít bạn ở đây thích nghe nhạc US-UK. Ngoài việc thích giai điệu của bài hát, đã bao giờ bạn tra lời dịch bài hát đó xem ý nghĩa của nó là gì chưa? Và nếu bạn có thể hát theo ca sĩ với cách phát âm đúng và chuẩn thì cảm giác sẽ thế nào? Chắc chắn là bạn sẽ thấy trình nghe nhạc của mình như lên một tầm cao mới đúng không?

Thêm vào đó, hầu như những sự kiện mới nhất, nổi bật nhất trên thế giới đều được cập nhật bằng tiếng Anh đầu tiên. Đơn giản như khi mẫu iPhone mới ra đời chẳng hạn, nếu bạn có thể nghe đọc tiếng Anh tốt, bạn hoàn toàn có thể xem livestream sự kiện và hiểu ngay những gì đang được trình chiếu. Như vậy thì chẳng phải là bạn đã đi trước đa số mọi người ở Việt Nam rồi sao?

Đó, khi bạn học tốt tiếng Anh có những lợi ích khác, những ứng dụng khác tuyệt vời hơn rất nhiều so với việc chỉ để đi thi hay lấy chứng chỉ. Vì vậy, hãy cố mà học tiếng Anh cho tốt nhé!

Ok, vậy là đã nói xong với việc biết tiếng Anh thì sẽ tuyệt vời như thế nào. Vậy thì phải học tiếng Anh ra sao?

Trước khi nói về cách học thì chúng ta phải hiểu lại bản chất cốt lõi của việc học một ngôn ngữ là nằm ở việc học thuộc. Giống như ta khi mới sinh ra vẫn chưa có khái niệm ngôn ngữ, chúng ta chỉ đơn giản là nghe nhiều và nhắc lại âm thanh mình nhớ được. Khi bạn mới bắt đầu học tiếng Việt, bạn vốn không hiểu bố mẹ nói gì. Khi bố nói chuyện với bạn thì bố hay chỉ vào mình và nói "bố", dần dà thì bạn học được là mỗi khi nhìn thấy người ấy mà mình muốn gọi người ấy, gây sự chú ý của người ấy, mình phải phát ra âm thanh "bố".

Khác ở chỗ vì chúng ta không được tiếp xúc với tiếng Anh từ bé, không được sống trong một môi trường phải thường xuyên dùng tiếng Anh, nên có thể nói chúng ta thường xuyên quên tiếng Anh. Hôm nay học một từ mới trên lớp, mãi thứ hai ngày sau mới có tiết tiếng Anh tiếp theo, là thế là tới lúc nhắc lại bài cũ thì đã quên mất rồi. Vì trong suốt hai ngày đó bạn không phải nghĩ tới từ mới đó nữa. Đó là lý do chúng ta kém tiếng Anh, hoặc học một quên một, học mười quên tám.

Như vậy, để học tốt tiếng Anh dù là để đi thi hay để dùng thực tế, nguyên tắc cơ bản đều là phải liên tục va chạm và sử dụng tiếng Anh.

Cái chính mình muốn chia sẻ khi nói về cách học tiếng Anh là để sử dụng trong cuộc sống hàng ngày cho thật tốt. Cách học này chỉ dành cho những ai không có sức ép về thời gian hay điểm số trong thi cử, vì đây là cách học mất nhiều thời gian mới thấy được kết quả rõ rệt. Cách học này thì thực ra mình tự nghĩ ra khi mình còn học cấp 3.

Và mình nhận ra là khi học tiếng Anh, cái làm mình thực sự thích thú là học qua âm nhạc, phim ảnh, sách báo, truyện tranh... và thế là bên cạnh việc học trên lớp, hễ có thời gian rảnh là mình xem phim. Thay vì xem phụ đề tiếng Việt thì mình xem phụ đề tiếng Anh. Trong lúc xem phim thì mình luôn có một cuốn vở bên cạnh để ghi lại những từ, cụm từ, thành ngữ mà mình thấy hay và thường được sử dụng trong cuộc sống.

Điểm khác biệt giữa danh sách từ mới bạn nhặt nhạnh từ phim ảnh và sách báo này so với việc chép lại từ điển, bên cạnh số lượng từ:

Thứ nhất, khi bạn chép lại từ hoặc cụm từ từ phim ảnh hay sách báo, bạn không chỉ ghi lại từ hay cụm từ đó mà bạn nên ghi lại cả ngữ cảnh của nó, tránh trường hợp một từ có nhiều nghĩa và dùng trong nhiều ngữ cảnh khác nhau.

Thứ hai là sau khi chép xong, bạn phải có thói quen sử dụng nó trong cuộc sống. Cá nhân mình thì mỗi buổi sáng thường đọc lại danh sách ấy một lượt, sau đó trong cả ngày, mỗi khi nghĩ gì trong đầu mình thường có thói quen nghĩ bằng tiếng Anh, để cố diễn giải nó một cách giống với người bản xứ nhất dựa trên những gì mình ghi lại được.

Như vậy thì bạn có thể thấy là dù về mặt ý nghĩa thì những gì học được trên lớp không sai, nhưng nghe không được tự nhiên so với văn phong hàng ngày của người bản xứ. Nếu bạn thường xuyên tập nói và nghĩ bằng tiếng Anh dựa trên cách nói tự nhiên của người bản xứ như vậy thì khi thực sự phải dùng nó, không chỉ bạn mà cả người bản xứ cũng cảm thấy bạn dùng tiếng Anh tốt hơn.

Khi bạn nghe nhạc cũng vậy. Thay vì chỉ lắc lư đu đưa theo điệu nhạc, hãy tìm xem lời bài hát là gì, có từ mới nào trong đó, có ý nghĩa gì. Nếu đó là bài hát bạn thích nữa thì chắc chắn là bạn sẽ nhớ từ mới đó còn lâu hơn.

Còn về ngữ pháp thì sao? Nhưng mình đã nói trước đây thì học để làm gì thì cũng cần phải học ngữ pháp nền tảng trước. Nếu bạn nắm vững đủ những ngữ pháp được dạy ở các bậc phổ thông thì khi xem phim, bạn sẽ nhận ra rằng thực ra thì trong thực tế sử dụng, người bản xứ quanh đi quẩn lại cũng chỉ dùng từng ấy ngữ pháp, mà chủ yếu là dựa vào từ vựng là chính.

Như vậy, một khi bạn đã nắm vững ngữ pháp cơ bản thì cái duy nhất bạn cần bổ sung là từ vựng, bao gồm từ, cụm từ, thành ngữ.

Ưu điểm của phương pháp của mình là bạn học mà không bị stress, vì vậy bạn đón nhận ngôn ngữ mới một cách thoải mái hơn, dễ vào đầu hơn. Ngoài củng cố ngữ pháp và gia tăng từ vựng, xem phim và đọc sách báo tiếng Anh còn cho bạn hiểu thêm về văn hóa của nước nói tiếng Anh đó. Nhược điểm của nó là nó mất khá nhiều thời gian để có thể thấy được sự khác biệt, bởi việc ngấm dần những câu cú, từ vựng cần nhiều thời gian.

Cuối cùng thì mình muốn chú ý các bạn rằng việc chọn phim hay sách báo cũng quan trọng không kém nhé. Ví dụ bạn muốn học cấu trúc ngữ pháp hiện đại, từ vựng về chủ đề cuộc sống hàng ngày thì có thể xem những phim như Friends, How I Met Your Mother, Sex and the City,... đại khái những phim có chủ đề về gia đình, bạn bè, trường học.

Vậy là tới cuối Vlog này rồi. Ở Vlog sau thì mình sẽ nói qua về những ngữ pháp cơ bản mà bạn cần biết cũng như tiết lộ một bí mật giúp các bạn có thể hứng thú hơn trong việc học tiếng Anh. Còn bây giờ, tạm biệt và hẹn gặp lại.