Don't Take It Personally: Chìa Khóa Cho Một Tâm Lý Vững Vàng

Nguồn bài viết

Trung Hà - Youtube Đàn ông học

https://www.youtube.com/watch?v=3mKHbZWW48g

Các tag

tâm lý học; phát triển bản thân; kỹ năng mềm; trí tuệ cảm xúc; giữ bình tĩnh; tâm lý vững vàng; Don't take it personally; kiểm soát cảm xúc; tư duy; đàn ông trưởng thành; tranh luận trên mạng; mạng xã hội; giải quyết vấn đề; sự tự tin; trách nhiệm cá nhân.

 Tóm tắt các bài học quan trọng

• Tâm lý vững vàng là khả năng giữ được sự tỉnh táo và sáng suốt để giải quyết vấn đề một cách êm đẹp, bất kể chuyện gì xảy ra. Hai trở ngại lớn nhất để rèn luyện kỹ năng này là cuộc sống ít biến động và xu hướng dễ mất kiểm soát khi sự việc liên quan trực tiếp đến cá nhân.

• Chìa khóa để có tâm lý vững vàng là thực hành tư duy "Don't take it personally" (Đừng coi đó là chuyện cá nhân): Đây là kỹ năng không coi một sự việc tiêu cực là một đòn tấn công nhắm vào cá nhân bạn. Nó giúp bạn tách bạch cảm xúc ra khỏi sự việc, từ đó có cái nhìn khách quan và tỉnh táo hơn.

• Áp dụng "Don't take it personally" giúp bạn không bị cảm xúc tiêu cực chi phối: Khi học sinh học kém, bạn sẽ phân tích nguyên nhân thay vì nghĩ mình là giáo viên tồi. Khi người yêu cáu gắt, bạn sẽ hiểu đó là do họ đang mệt mỏi thay vì nghĩ họ đang tấn công bạn.

• Mạng xã hội là môi trường lý tưởng để rèn luyện kỹ năng này: Hàng ngày, bạn sẽ gặp vô số bình luận, bài viết gây tranh cãi. Thay vì lao vào tranh luận và rước bực vào người, hãy học cách lướt qua và nhận ra rằng đó chỉ là quan điểm của một người lạ, không phải là sự công kích nhắm vào bạn.

• Cần phân biệt rõ "Don't take it personally" với sự vô trách nhiệm hay vô cảm:

1. Nó không có nghĩa là làm ngơ trước các hành vi vi phạm pháp luật.

2. Nó không có nghĩa là chối bỏ trách nhiệm khi bạn thực sự có lỗi.

3. Nó không có nghĩa là thờ ơ, máu lạnh trước những người cần giúp đỡ.

Tóm tắt các câu hỏi mở để suy nghĩ, phát triển thêm

• Hãy nhớ lại lần gần nhất bạn cảm thấy bị "công kích cá nhân". Nếu áp dụng tư duy "Don't take it personally", bạn có nghĩ rằng mình sẽ có một phản ứng khác, bình tĩnh và hiệu quả hơn không?

• Bạn có thường cảm thấy thôi thúc phải "sửa sai" cho những người có quan điểm ngớ ngẩn trên mạng xã hội không? Việc đó có thực sự mang lại kết quả tích cực hay chỉ làm bạn thêm mệt mỏi?

• Làm thế nào để phân biệt giữa một lời góp ý mang tính xây dựng và một lời công kích cá nhân?

• Trong một mối quan hệ, làm thế nào để bạn vừa có thể "không coi đó là chuyện cá nhân" khi đối phương cáu gắt, vừa không trở nên nhu nhược và bỏ qua những vấn đề thực sự cần giải quyết?

Nội dung gốc của bài viết

Mở Đầu: Làm Thế Nào Để Có Một Tâm Lý Vững Vàng?

Ở vlog số 28 "Năm kỹ năng đàn ông trưởng thành cần có", mình có nhắc tới kỹ năng giữ bình tĩnh phần lớn thời gian, cũng như nói về một trong những cách để rèn luyện kỹ năng này là chuẩn bị tâm lý vững vàng cho hầu hết các tình huống. Tuy nhiên thì ở vlog đó chưa thực sự đào sâu về việc tâm lý vững vàng này tức là như thế nào. Nên mình muốn dành vlog này để nói sâu hơn về nó. Nào, cùng đau đầu vì nó thôi.

Tâm lý vững vàng có thể hiểu đơn giản là dù chuyện gì xảy ra đi chăng nữa, chúng ta vẫn giữ được cái đầu tỉnh táo, sáng suốt và biết cân nhắc suy nghĩ, hành động cũng như lời nói để giải quyết sự việc trong êm đẹp. Tuy nhiên, chỉ có hai trở ngại lớn trong quá trình mài dũa cái sự vững vàng này.

Ít nhất là trong cuộc sống của chúng ta, đa phần chúng ta không phải thường xuyên tiếp xúc với những tình huống éo le hay gặp những sự việc mà đòi hỏi sự kiềm chế cao. Vì đa phần mọi người là những người lịch sự và nếu bạn cứ đối xử với mọi người tốt đẹp như bình thường và hoàn thành đúng những gì mà bạn được giao, đúng tiến độ và chất lượng ổn định, thì khả năng mà bạn gặp biến hay gặp người khiến bạn muốn tức điên lên là không nhiều. Phải thật sự xui xẻo lắm mới gặp phải một người mà ngày nào cũng kiếm cớ gây chuyện với bạn và khiến bạn muốn đấm cho người ta một phát. Và nếu bạn thực sự đang ở trong tình huống như vậy thì xin chúc mừng, bạn đang ở trong một môi trường không thể tuyệt vời hơn để rèn luyện tâm lý của mình bạn.

Quay trở lại với phần đông của chúng ta, những người bình thường vốn có một cuộc sống tương đối ít biến động. Chính vì cái sự bình thường này diễn ra một cách khá phổ biến và thường xuyên nên chúng ta thường khó có thể mài dũa được tâm lý vững vàng của mình. Có thể khi không có việc gì xảy ra thì bạn luôn tự nhắc bản thân là nếu gặp chuyện thì mình sẽ phải thật bình tĩnh và giải quyết vấn đề. Nhưng khi đột nhiên biến cố xảy ra, bạn không hề có sự chuẩn bị trước và nếu có nhiều người đang nhìn vào bạn, có lẽ là mọi lời căn dặn bản thân sẽ bay ra ngoài cửa sổ.

Trở ngại thứ hai, chúng ta thường dễ bị mất kiểm soát khi sự việc đó có liên quan trực tiếp tới chúng ta hoặc những người thân thiết. Tôi lấy ví dụ đơn giản thế này: nếu bạn đi ngang qua một cặp đôi đang cãi nhau trên đường, rất có thể bạn sẽ cảm thấy tò mò và cùng hùa vào đám đông cũng đang đứng quanh đó để hóng biến, rồi thậm chí còn thích thú bình luận với những người xung quanh, trong đầu thầm nghĩ rằng "Có thế thôi không phải cãi nhau" hay là "Vô duyên chứ, sao không về nhà đóng cửa bảo nhau mà lại đem ra ngoài cãi nhau như thế này?". Nhưng nếu bạn là một trong hai người đang cãi nhau đó, nhìn thấy bao nhiêu con mắt người lạ đang nhìn vào mình, đang ngó nghiêng vào chuyện riêng tư của mình, rồi thì bản thân thì đang bị người yêu mắng xối xả vào mặt thì bạn sẽ cảm thấy thế nào? Khi này thì ngoài việc tức giận vì nguyên nhân gây ra cãi nhau, giờ đây bạn lại còn cảm thấy thêm xấu hổ vì cãi nhau nơi công cộng, rồi càng thêm tức giận và càng muốn chứng minh trước mặt mọi người mình là người thắng cuộc, người kia sai. Bạn cãi hơn, cũng phải cãi hơn thì người ấy cũng muốn mình là người thắng cuộc, là người đúng trong mắt mọi người. Và thế là cái vòng luẩn quẩn không bao giờ kết thúc. Và bạn thì cứ thế để cho cảm xúc làm chủ từ bao giờ không biết.

Hay như nếu bạn thấy hai người lạ đánh nhau, bạn có thể chỉ đơn giản là nhảy vào can. Nhưng nếu bạn thấy em bạn bị người ta đánh thì có lẽ không cần biết phải trái gì, bạn đã nhảy ngay vào để đánh người ta, hoặc chí ít là cũng có thể ý nghĩ là thôi thúc làm điều đó, không phải đi.

Chìa Khóa: "Don't Take It Personally"

Câu hỏi được đặt ra là làm thế nào để chúng ta có thể vượt qua được hai trở ngại không hề nhỏ này? Một bài học của mình tự rút ra qua kinh nghiệm sống của mình đó là "Don't take it personally". "Don't take it personally" là một cách nói của tiếng Anh, dịch để khái quát qua tiếng Việt là "Đừng coi một sự việc gì đó là một đòn tấn công vào cá nhân bạn", hay nói cách khác là đừng nghĩ rằng việc xảy ra là do bạn, là lỗi ở bạn.

Ví dụ thế này, trong năm đầu mình làm giáo viên, là lẽ thường khi mà giáo viên vừa ra trường muốn tất cả học sinh trong lớp đều có thành tích tốt, đều chăm chỉ, ngoan ngoãn trong lớp. Mình tỉ mỉ làm giáo án, đảm bảo là những slide PowerPoint của mình, hoạt động trong lớp của mình thật là thú vị để thu hút học sinh. Mình lặn lội tìm hiểu các cách quản lý lớp học, khích lệ, động viên học sinh, rồi gọi điện cho bố mẹ học sinh để nhờ họ quan tâm con họ chăm hơn. Và nếu ai trong chúng ta đều từng là học sinh, chúng ta đều hiểu là sẽ không có lớp học nào là hoàn hảo. Vẫn sẽ có những học sinh điểm thấp và vẫn sẽ có những học sinh nói chuyện riêng trong lớp hay không chịu làm bài tập, bất chấp tất cả những cố gắng đó, tâm huyết đó của mình.

Nếu khi đó mình "take it personally", tức là mình cho rằng tất cả kết quả đó là do mình, thì có lẽ mình sẽ ngay lập tức nghĩ rằng mình là một giáo viên tồi, rằng công việc này có lẽ đã không dành cho mình và nên chuyển việc khác. Để rồi sang nơi làm mới, môi trường mới, mình rất có thể sẽ lại rơi vào tình huống tương tự khi có việc không hay xảy ra.

Tuy nhiên, do mình "don't take it personally", tức là mình không cho rằng những kết quả không mấy tốt đẹp đó là do mình, mà mình tin rằng những gì mà mình phải làm dưới tư cách của một giáo viên thì mình đã làm đúng và làm đủ, rằng việc học cho ra hồn của học sinh cũng phải do học sinh làm trách nhiệm nữa, thì mình không còn bị những suy nghĩ tiêu cực kia chiếm lấy nữa. Khi này mình có đủ tỉnh táo để nhìn lại, phân tích và thấy rằng hóa ra là có những học sinh điểm thấp đơn giản là vì chúng không thích bản chất của môn học chứ không phải là do kỹ năng sư phạm của mình. Có những đứa khác học dở là vì chúng vốn không phải là người dành cho việc học những môn học thuật mà chúng thích những việc liên quan tới chân tay hơn. Còn đứa thì thường xuyên nói chuyện trong lớp và không sợ mình, hóa ra là em ấy hành xử như vậy ở tất cả các lớp khác và bố mẹ em ấy cũng không thể làm gì được nó. Hóa ra đúng là có những việc xảy ra mà không phải do mình.

Một ví dụ khác ở hơi tế nhị một chút lại khá thực tế, đó là khi con gái đến ngày. Bạn phải mặc một chiếc quần lót cả ngày, cộng trong việc bạn còn bị thiếu máu nữa thì bạn có cảm thấy khó chịu không? Và khi bạn gái khó ở như vậy rồi thì rất dễ hiểu nếu họ tự dưng trở nên gắt gỏng, ngay cả với câu đùa mà bạn vẫn hay đùa với cô ấy vào những ngày khác, đúng không? Nhưng khi này mà bạn "take it personally", tức là bạn thực sự cho rằng người ấy đang tấn công bạn, rất có thể là bạn sẽ ngay lập tức có phản ứng phản vệ và tấn công lại cô ấy, và cuối cùng làm cho sự việc leo thang và mối quan hệ thì rạn nứt vì một lý do hoàn toàn không đáng. Nhưng nếu bạn "don't take it personally" và bạn biết rằng tâm lý con gái khi đến ngày thường không ổn định và rằng sự gắt gỏng bất thường này là với tất cả mọi người chứ không phải mỗi bạn, thì bạn sẽ biết nhẫn nhịn, chín sự làm lành ấy và xuống nước để cho cô ấy hạ nhiệt và để cho cơn giông gió qua đi tới khi cô ấy hết giai đoạn ấy.

Nhân tiện thì lời khuyên này hơi không liên quan chủ đề chính lắm một chút, nhưng phòng khi một số bạn nam không biết thì không phải các bạn nữ không biết là khi đến ngày họ không trở nên đổi tính, cáu gắt hay gắt gỏng hơn đâu. Họ biết đấy, nhưng mà vì họ vốn đang khó chịu sẵn trong những ngày đó nên kể cả họ biết họ không nên phản ứng như vậy nhưng cảm xúc của họ vẫn sẽ trào dâng. Giống như việc bạn biết thừa "giận cá chém thớt" là sai, nhưng khi có ai đó cố tình chèo kéo bạn khi bạn đang bực mình sẵn thì có lẽ bạn cũng sẽ chém người ta như vậy thôi. Vì vậy, trong những tình huống như vậy thì đừng cố gân cổ lên nói lý với các bạn gái mà chỉ chăm chăm vào việc chứng minh họ sai và bạn đúng, bởi vì họ biết thừa điều đó rồi. Họ cần là bạn "don't take it personally" và biết nhường nhịn họ, làm họ xuôi để rồi khi họ bình thường lại, thì kể cả bạn không bắt họ nhận lỗi, họ cũng sẽ chủ động xin lỗi bạn vì đã quá đáng.

Mạng Xã Hội: Môi Trường Rèn Luyện Lý Tưởng

Qua hai ví dụ trên, các bạn có thể thấy ứng dụng thực tế của kỹ năng "don't take it personally" cũng như tác dụng của chúng. Tuy nhiên, hai ví dụ trên có vẻ như vẫn có gì đó khá là bị động, không lẽ ta phải chờ biến rồi mới rèn luyện được kỹ năng này sao? Không hề. Kỹ năng này có nhiều cơ hội để rèn luyện trong cuộc sống hơn bạn tưởng. Dễ dàng lớn nhất là khi bạn sử dụng mạng xã hội.

Mạng xã hội, đúng như tên gọi của nó, giống như một xã hội thực sự, có khác chăng thì ở nơi đây va chạm giữa người với người trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Cũng chính vì thế mà việc bạn vấp phải những thứ chướng tai gai mắt cũng trở nên thường xuyên hơn bao giờ hết. Có một câu nói vừa là đùa mà cũng là thật, đại ý rằng cách muốn có tương tác nhiều và nhanh nhất trên mạng xã hội là cố tình nói điều gì đó ngu ngốc, sai hoặc đầy phẫn nộ. Như vậy, mỗi khi bạn đọc được một điều gì đó mà bạn cho là sai lầm, ngớ ngẩn trên mạng thì rất dễ để bạn có cảm giác thôi thúc trong lòng rằng mình phải là người chỉ ra lỗi sai đó, nhất là khi nó còn liên quan tới bạn nữa. Ví dụ như khi bạn là con gái và đọc được ai đó nói rằng "Con gái thì cứ nhiều tiền là nó theo", hoặc thậm chí còn không trực tiếp chửi vào mặt bạn, nhưng khi bạn thân của bạn là người Hải Phòng và bạn đọc được bài post là "Dân Hải Phòng con trai thì thú cảnh, con gái thì đanh đá", thì tốc độ bạn lao vào bảo vệ bản thân có lẽ còn nhanh gấp bội, đúng không?

Về cách phản ứng như thế nào với những tình huống như vậy, mình đã nói cụ thể ở vlog số 27 "Cẩn trọng trong lời nói", các bạn có thể xem lại. Ý chính của mình muốn nói đây là bạn có thể bắt gặp những tình huống như vậy khá thường xuyên trên mạng. Và nếu bạn học được cách "don't take it personally" thì bạn sẽ không có sự thôi thúc phải lao vào tranh luận ấy và quan trọng hơn là không rước những cảm xúc tiêu cực không đáng có vào người. Nếu bài viết đó không chỉ đích danh bạn hay người thân của bạn thì nó đơn thuần là một người lạ nói lên quan điểm của riêng mình, giống như việc bạn đi ngang qua một người lạ trên đường vậy. Cứ đi lướt qua họ là xong, thay vì phải dừng họ lại và bắt họ về nhà thay bộ khác đẹp hơn đi. Thì khi gặp một bài post như vậy, các bạn có thể không đồng ý với họ nhưng không có nghĩa bạn là người buộc phải thay đổi ý kiến của họ, và cũng không có nghĩa bạn buộc phải tham gia vào cuộc tranh luận đó, đúng không?

Vì vậy, nếu hiện tại bạn vẫn còn cảm thấy ngứa ngáy, khó chịu vì những bài viết hay bình luận dễ gây tranh luận, hãy cố gắng giữ mình ở bên ngoài cuộc tranh luận ấy. Trong trường hợp bạn đã lỡ đóng góp vào cuộc tranh luận ấy, hãy đóng góp bằng những tình tiết khách quan. Và nếu cái bạn nhận lại là những lời nhục mạ hay công kích cá nhân thì đó cũng là lúc bạn nên dùng tới kỹ năng "don't take it personally". Những người làm hành động như vậy khi tranh luận thường là những người biết rằng họ sai, bạn đúng, nhưng vì không muốn thừa nhận điều đó nên họ buộc phải hướng cuộc tranh luận tới những gì chủ quan hơn, không chắc chắn bằng những bằng chứng khoa học và đây là ý kiến của họ, quyền bạn. Khi thấy người ấy có bắt đầu biểu hiện như vậy thì bạn hãy cứ lặng lẽ mà rời khỏi cuộc tranh luận ấy, vì lúc này họ không phải là đang tấn công bạn mà là đang bảo vệ cái tôi của họ.

Như bạn có thể thấy là mạng xã hội là nơi có rất nhiều cơ hội để bạn có thể rèn luyện kỹ năng "don't take it personally" này. Và khi mà bạn đã cảm thấy mình bắt đầu có thói quen đó rồi thì việc ứng dụng vào cuộc sống thực tế khi bạn phải trực tiếp mặt đối mặt với cái chất xúc tác châm ngòi cho những cảm xúc tiêu cực kia sẽ trở nên dễ dàng hơn. Nhưng các bạn cũng cần phải nhớ rằng việc kiểm soát cảm xúc trực tiếp bao giờ cũng khó khăn hơn việc kiểm soát cảm xúc qua mạng. Chỉ có mạng, bạn không nhìn thấy mặt người ta, không nghe thấy sự gằn giọng trong giọng nói của người ta, không thấy ngôn ngữ cơ thể người ta. Như vậy sự kích động trong cảm xúc của bạn đỡ bị dồn dập hơn. Khi bạn nghe một người vì nóng giận mà lên giọng với bạn trực tiếp, bạn sẽ cảm nhận rõ được sự căng thẳng và tức giận hay hơn. Từ đó, nếu không rèn kỹ năng "don't take it personally" từ trước thì bạn rất dễ sẽ quên bài học ấy và lại phản ứng lại với những sự công kích đó. Như vậy, nếu bạn thấy mình vẫn rơi vào hoàn cảnh đó, có nghĩa là bạn cần rèn luyện kỹ năng này nhiều hơn nhá.

3 Lưu Ý Khi Thực Hành

Có ba lưu ý khi thực hành kỹ năng này:

Thứ nhất là "don't take it personally" không có nghĩa là không chấp hành nghĩa vụ công dân. Bên trên mình có nói nếu bạn thấy một bài post gì đó khiến bạn cảm thấy chột dạ và nghĩ rằng người ta đang công kích mình trong khi không phải như vậy thì đừng "take it personally" và cứ ngó lơ nó đi. Nhưng nếu bạn biết đó là vi phạm pháp luật, ví dụ như chống đối Đảng và Nhà nước hoặc bôi nhọ người khác dưới trướng xã hội, thì nghĩa vụ công dân của bạn là phải ngay lập tức báo cho các cơ quan chức năng.

Thứ hai, "don't take it personally" cũng không có nghĩa là rũ bỏ hoàn toàn trách nhiệm của mình. Ví dụ, nếu khách phàn nàn về sản phẩm của bạn tệ, hãy nghĩ kỹ xem bạn có chỗ nào chưa đúng. Nếu có bất cứ một phần nào đó là lỗi của bạn, hãy nhận lỗi và sửa chữa sai lầm của mình. Đừng nghĩ là "don't take it personally" tức là luôn cho rằng mình không có lỗi.

Và cuối cùng, "don't take it personally" không có nghĩa là vô cảm, thờ ơ với cuộc sống. Khi bạn thấy một anh chàng bị xe máy đè lên chân, ngay cả khi nó về mặt lý thuyết không phải là việc của bạn, người lạ ấy cũng không hề liên quan gì tới bạn, nhưng cũng hãy chạy tới giúp nâng xe máy lên, giữ bình tĩnh chứ không phải là trở thành một người máu lạnh.

Lời Kết

Vậy là hết video rồi. Rất mong các bạn thực hành và rèn luyện kỹ năng này hàng ngày để khi có lúc cần đến, kỹ năng có một phản xạ tự nhiên và giúp các bạn đưa ra những quyết định sáng suốt hơn nhé. Còn bây giờ, tạm biệt và hẹn gặp bạn.